December 2019: maretak [Viscum album]
Nu eens iets over een plant of struik die nog niet op onze Gorsselse Heide is waargenomen. De maretak, mistel en nog vele, vele andere streek- en volksnamen, staat echter wel te boek als zeer algemeen. Dus wie weet. Een gebruik, vanuit Engeland overgewaaid, is een geliefd stukje groen [engels; misletoe] tijdens de kerstperiode. Bij de bloemisterij en in de tuincentra kun je bosjes kopen. Door ze dan thuis boven een deurkozijn op te hangen, mag je een “geliefde” zoenen, mits hij of zij onder de maretak staat.
De maretak of ook wel vogellijm groeit hoog in de bomen, bolvormig als een wirwar van takken. De plant is tweehuizig, groenblijvend en behoort tot de sandelhoutfamilie. Het doet wat denken aan een heksenbezem of een oud kraaiennest. Hoog in de favoriete [Canadese] populieren, maar ook vruchtbomen (als appel en peer), linde en lijsterbes en zelfs in de den is de plant waargenomen. Vooral in Zuid-Limburg zie je in het najaar en in de winter, als het blad van de loofbomen gevallen is, de trossen hoog in de bomen hangen.
Bij kwekers zijn ze ook bekend. In een televisieprogramma zag ik een maretakkweker die de plant op laagstamvruchtbomen en zelfs meidoorn kweekte voor de kerstverkoop. We kennen ook de heksenbezems in de berken, dit wordt veroorzaakt door een schimmel [Taphrina betula]. De sporen hiervan dringen de tak binnen en veroorzaken een infectie gevolgd door weefselwoekering. De bleekgele bladeren, bedekt met schimmels, vallen in de winter af en ontstaan dan als eerste weer in het voorjaar. De maretak plant is een halfparasiet. De zuigwortels dringen door tot in de sapstroom van de gastheer. De sappen worden verwerkt in de vele smalle groene blaadjes, die zelf ook in staat zijn voedsel uit de lucht te bereiden.
De kleine geelgroene bloempjes staan in groepjes in de gaffels van de takjes. Zoals al vermeld: tweeslachtig en eenhuizig. De mannelijke bloemen bestaan uit 4 meeldraden De vrouwelijke bloemen hebben een onderstandig vruchtbeginsel met een kussenvormig stempel. De bloeitijd is van maart tot in mei. De bestuiving vindt plaats door vroeg uitvliegende bijen en hommels, gelokt door de geur. Uit de ♀♀ bloempjes ontwikkelen zich wit tot geelachtige glanzend giftige bessen. Het is een soort steenvrucht, rijp vanaf augustus tot in november. Het zijn deze bessen die door vele vogels gegeten worden. De grote lijster, vroeger ook wel mistellijster genoemd, is er verzot op. Ook de pestvogel is een genieter. Daarna veegt de vogel zijn snavel af aan de takken, dan bestaat de mogelijkheid dat een zaadje uit de bes aan de tak blijft kleven. Zo kan zich weer een nieuwe maretak ontwikkelen. De zaadjes in de bessen zijn namelijk omhuld met een laag kleverige cellen. Vandaar de naam viscum, viskeus, taai en kleverig. Vroeger werd ook wel een mengsel van dit plaksel aan een lijmstok gesmeerd om kleinere zangvogels te vangen, vandaar de naam vogellijm.
De langwerpige, spatelvormige bladeren zijn tegenoverstaand. Het voorkomen van de struik is een teken van kalkhoudende grond. Ook niet zo verwonderlijk dat Zuid-Limburg bij uitstek een plaats is met veel van deze heksenbezems hoog in de bomen.
In de Noorse , Keltische, Germaanse, Griekse en Romeinse godenleer speelt de maretak een enorme rol, vaak een cultus. Het was het middel om de onderwereld te verlaten. Mare betekent onder andere bericht of gerucht. Vele prachtige verhalen en rituelen zijn bekend, de ene nog mooier en luguber dan de andere. Ondanks de giftigheid van vooral de bessen werd en wordt de plant in de geneeskrachtige en medicinale wereld veel toegepast. Denk wel aan vooral de giftigheid bij kinderen, die kan best heftig zijn. Vele honderden publicaties en onderzoeken verwijzen naar het mogelijk doden van kankercellen, vermindering hartritmestoornissen en -nervositeit, de ontstekingsremmende werking en regulatie van het immuunsysteem.
Geniet van wat de Gorsselse Heide (en omgeving) ons biedt.
Nu eens iets over een plant of struik die nog niet op onze Gorsselse Heide is waargenomen. De maretak, mistel en nog vele, vele andere streek- en volksnamen, staat echter wel te boek als zeer algemeen. Dus wie weet. Een gebruik, vanuit Engeland overgewaaid, is een geliefd stukje groen [engels; misletoe] tijdens de kerstperiode. Bij de bloemisterij en in de tuincentra kun je bosjes kopen. Door ze dan thuis boven een deurkozijn op te hangen, mag je een “geliefde” zoenen, mits hij of zij onder de maretak staat.
De maretak of ook wel vogellijm groeit hoog in de bomen, bolvormig als een wirwar van takken. De plant is tweehuizig, groenblijvend en behoort tot de sandelhoutfamilie. Het doet wat denken aan een heksenbezem of een oud kraaiennest. Hoog in de favoriete [Canadese] populieren, maar ook vruchtbomen (als appel en peer), linde en lijsterbes en zelfs in de den is de plant waargenomen. Vooral in Zuid-Limburg zie je in het najaar en in de winter, als het blad van de loofbomen gevallen is, de trossen hoog in de bomen hangen.
Bij kwekers zijn ze ook bekend. In een televisieprogramma zag ik een maretakkweker die de plant op laagstamvruchtbomen en zelfs meidoorn kweekte voor de kerstverkoop. We kennen ook de heksenbezems in de berken, dit wordt veroorzaakt door een schimmel [Taphrina betula]. De sporen hiervan dringen de tak binnen en veroorzaken een infectie gevolgd door weefselwoekering. De bleekgele bladeren, bedekt met schimmels, vallen in de winter af en ontstaan dan als eerste weer in het voorjaar. De maretak plant is een halfparasiet. De zuigwortels dringen door tot in de sapstroom van de gastheer. De sappen worden verwerkt in de vele smalle groene blaadjes, die zelf ook in staat zijn voedsel uit de lucht te bereiden.
 |
 |
| Bron: botanischetuinen.nl | Bron: destralendezon.nl |
De kleine geelgroene bloempjes staan in groepjes in de gaffels van de takjes. Zoals al vermeld: tweeslachtig en eenhuizig. De mannelijke bloemen bestaan uit 4 meeldraden De vrouwelijke bloemen hebben een onderstandig vruchtbeginsel met een kussenvormig stempel. De bloeitijd is van maart tot in mei. De bestuiving vindt plaats door vroeg uitvliegende bijen en hommels, gelokt door de geur. Uit de ♀♀ bloempjes ontwikkelen zich wit tot geelachtige glanzend giftige bessen. Het is een soort steenvrucht, rijp vanaf augustus tot in november. Het zijn deze bessen die door vele vogels gegeten worden. De grote lijster, vroeger ook wel mistellijster genoemd, is er verzot op. Ook de pestvogel is een genieter. Daarna veegt de vogel zijn snavel af aan de takken, dan bestaat de mogelijkheid dat een zaadje uit de bes aan de tak blijft kleven. Zo kan zich weer een nieuwe maretak ontwikkelen. De zaadjes in de bessen zijn namelijk omhuld met een laag kleverige cellen. Vandaar de naam viscum, viskeus, taai en kleverig. Vroeger werd ook wel een mengsel van dit plaksel aan een lijmstok gesmeerd om kleinere zangvogels te vangen, vandaar de naam vogellijm.
De langwerpige, spatelvormige bladeren zijn tegenoverstaand. Het voorkomen van de struik is een teken van kalkhoudende grond. Ook niet zo verwonderlijk dat Zuid-Limburg bij uitstek een plaats is met veel van deze heksenbezems hoog in de bomen.
In de Noorse , Keltische, Germaanse, Griekse en Romeinse godenleer speelt de maretak een enorme rol, vaak een cultus. Het was het middel om de onderwereld te verlaten. Mare betekent onder andere bericht of gerucht. Vele prachtige verhalen en rituelen zijn bekend, de ene nog mooier en luguber dan de andere. Ondanks de giftigheid van vooral de bessen werd en wordt de plant in de geneeskrachtige en medicinale wereld veel toegepast. Denk wel aan vooral de giftigheid bij kinderen, die kan best heftig zijn. Vele honderden publicaties en onderzoeken verwijzen naar het mogelijk doden van kankercellen, vermindering hartritmestoornissen en -nervositeit, de ontstekingsremmende werking en regulatie van het immuunsysteem.
Geniet van wat de Gorsselse Heide (en omgeving) ons biedt.
Herman Roelofs
