November 2016: de berk, ruwe berk [Betula pendula] en zachte berk [Betula pubescens]
Nu maar eens iets schrijven over de berk. Een van de fraaiste bomen op het heideveld vind ik persoonlijk. Statig staat de boom daar, solitair, soms in een groepje maar ook in het bos, al schitterend door de witte bast in de zonnestralen. De op het noordelijk halfrond voorkomende berkenfamilie kent globaal 4 soorten:
- ruwe berk meest algemeen voorkomende soort ,ook wel witte berk of zilverberk genoemd,
- zachte berk of wel zwarte berk ook zeer algemeen,
- rode berk en
- dwergberk.
Berken worden vaak aangetroffen met de kenmerken van zowel zachte berk als ruwe berk. Deze worden beschouwd als een hybridevorm (kruising). Het zijn bijzonder winterharde soorten. De dwergberk, meer een struik, kan nog gedijen op de ijskoude toendra’s van het noorden. Op IJsland en Groenland zijn het de enige voorkomende loofbomen. De berk is eenhuizig en tweeslachtig. Vrouwelijke en mannelijke bloemen apart op één boom. De ♂ stuifmeeldragers zien eruit als rupsvormige katjes. De ♀ knotsvormige stamperbloemen hebben een staande vorm en bezitten roodachtige draadjes omgeven door knotsvormige schubben. De hieruit ontstane vrucht is een gevleugeld nootje.
Soms zie je tegen de boomstam een grote bonte specht zitten, niet hakken in de stam maar aan de beschadigde plek het vocht oplikken dat uit de wond te voorschijn komt. Ook de eekhoorn kan hetzelfde gedrag vertonen, snoepen van het zoete berken-wondvocht.
Maar ook de mensheid maakt dankbaar gebruik van de berk. Berkenhout voor vele doeleinden (o.a. voor de bekende midwinterhoorn); berkenwater als middel ter bevordering van haargroei; berkensap als alternatief voor suiker en honing; berkenlikeur; berkenwijn; berkenthee; berkenteer; berkenschors is zeer duurzaam en door zijn waterafstotende eigenschap werd dit vroeger gebruikt als dakbedekking en bij scheepsrompen, maar ook om op te schrijven. Van de grillige takken werden vroeger wel bezems gebonden. Ze waren geen lang leven beschoren, maar je kon het gratis uit de natuur verkrijgen.
De Latijnse naam betula is mogelijk afgeleid via batula, wat “slaan” betekent. Het waren mysterieuze heilige bomen van de Noorse volkeren. Verder is nog vermeldenswaardig dat de berken in symbiose leven met bodemschimmels, vaak vliegenzwammen, duidelijk op onze Gorsselse Heide te zien.
Nog een tip: als je wat meer soorten berken, maar ook als je van andere bomen en struiken wilt genieten, breng dan eens een bezoek aan arboretum de Poortbulten in de Lutte, ook een parel maar dan in het Twentse land. Gedurende alle jaargetijden de moeite van een bezoek waard.
Geniet van wat de Gorsselse Heide ons biedt.
Herman Roelofs
Nu maar eens iets schrijven over de berk. Een van de fraaiste bomen op het heideveld vind ik persoonlijk. Statig staat de boom daar, solitair, soms in een groepje maar ook in het bos, al schitterend door de witte bast in de zonnestralen. De op het noordelijk halfrond voorkomende berkenfamilie kent globaal 4 soorten:
- ruwe berk meest algemeen voorkomende soort ,ook wel witte berk of zilverberk genoemd,
- zachte berk of wel zwarte berk ook zeer algemeen,
- rode berk en
- dwergberk.
 |
 |
Berken worden vaak aangetroffen met de kenmerken van zowel zachte berk als ruwe berk. Deze worden beschouwd als een hybridevorm (kruising). Het zijn bijzonder winterharde soorten. De dwergberk, meer een struik, kan nog gedijen op de ijskoude toendra’s van het noorden. Op IJsland en Groenland zijn het de enige voorkomende loofbomen. De berk is eenhuizig en tweeslachtig. Vrouwelijke en mannelijke bloemen apart op één boom. De ♂ stuifmeeldragers zien eruit als rupsvormige katjes. De ♀ knotsvormige stamperbloemen hebben een staande vorm en bezitten roodachtige draadjes omgeven door knotsvormige schubben. De hieruit ontstane vrucht is een gevleugeld nootje.
Soms zie je tegen de boomstam een grote bonte specht zitten, niet hakken in de stam maar aan de beschadigde plek het vocht oplikken dat uit de wond te voorschijn komt. Ook de eekhoorn kan hetzelfde gedrag vertonen, snoepen van het zoete berken-wondvocht.
Maar ook de mensheid maakt dankbaar gebruik van de berk. Berkenhout voor vele doeleinden (o.a. voor de bekende midwinterhoorn); berkenwater als middel ter bevordering van haargroei; berkensap als alternatief voor suiker en honing; berkenlikeur; berkenwijn; berkenthee; berkenteer; berkenschors is zeer duurzaam en door zijn waterafstotende eigenschap werd dit vroeger gebruikt als dakbedekking en bij scheepsrompen, maar ook om op te schrijven. Van de grillige takken werden vroeger wel bezems gebonden. Ze waren geen lang leven beschoren, maar je kon het gratis uit de natuur verkrijgen.
De Latijnse naam betula is mogelijk afgeleid via batula, wat “slaan” betekent. Het waren mysterieuze heilige bomen van de Noorse volkeren. Verder is nog vermeldenswaardig dat de berken in symbiose leven met bodemschimmels, vaak vliegenzwammen, duidelijk op onze Gorsselse Heide te zien.
Nog een tip: als je wat meer soorten berken, maar ook als je van andere bomen en struiken wilt genieten, breng dan eens een bezoek aan arboretum de Poortbulten in de Lutte, ook een parel maar dan in het Twentse land. Gedurende alle jaargetijden de moeite van een bezoek waard.
Geniet van wat de Gorsselse Heide ons biedt.
Herman Roelofs
