September 2017: Beuk [Fagus sylvatica] en Haagbeuk [Carpinus betulus]

Voor zover mij bekend komt de haagbeuk helaas niet voor op onze heide, ook niet volgens de gegevens in onze Ecologische Atlas.
Gezien de groeiomstandigheden zijn er geen aanwijsbare oorzaken voor de afwezigheid van de haagbeuk, op onze Gorsselse Heide. Vochtige, voedselrijke en vaak kalkrijke bodemomstandigheden bieden de haagbeuk goede leefomstandigheden. Op de omringende landgoederen Dorth, Joppe en Oxe wordt de haagbeuk wel aangetroffen. Echter door de meeste mensen wordt de boom niet als zodanig herkend.
De beuk houdt ook van vochthoudende, goed doorlatende, kalkrijke en leemhoudende bodems. Het blijft voor mij vreemd het wel voorkomen van de beuk en de afwezigheid van de haagbeuk rondom het heide gebied, de omstandigheden laten niets te wensen over.
Toch heeft mij dit er niet van weerhouden om over de beuk en haagbeuk wat te schrijven. Misschien dat een oplettende wandelaar en natuurgenieter toch nog een haagbeuk op de heide heeft waargenomen. Laat het ons weten, bij voorbaat hartelijk dank.
Ik moet bekennen dat genieten van de “natuur” op de Gorsselse Heide bij mij de laatste tijd wat afgenomen is door allerlei mensonvriendelijke omstandigheden, zoals veel prikkeldraad, klaphekken en dergelijke. Het gebied is meer en meer een cultuurgebied, het is voor mij niet meer het heidegebied, laat staan “de grote stille heide”. Hoewel ik me wel degelijk bewust ben dat de toekomst dat wel kan veranderen.

Het is zeer indrukwekkend om door de oude beukenkathedraal van landgoed Joppe te dwalen. Een dergelijk schitterende beukenlaan is er vanzelfsprekend niet op onze Gorsselse Heide. Maar wel bij de akkertjes, waar vroeger de boerderij “kijk over” heeft gestaan, zijn nog de restanten van een toenmalige beukenhaag waar te nemen.

De twee belichte boomsoorten worden nog weleens verward en door elkaar gehaald.
Bij de hagen rondom onze huizen en tuinen zien we de haag van de beuk maar ook die van de haagbeuk. In de spreektaal gebruiken we de naam beukenhaag dan ook voor beide soorten. Ikzelf ben meer gecharmeerd van de gewone beuk als haag, die blijft ’s winters nog prachtig bruin oranje van bladkleur, terwijl die van de haagbeuk zwart grijs totaal verdord en meestal ook veel meer afvalt. Dat vind ik een wat rommelige en slordige aanblik.

Beuken die door wegkappen van de omringende bomen plotseling aan de felle zon worden blootgesteld sterven vaak af door “schorsbrand”. Je moet de overhangende en naar beneden gebogen takken ook nooit wegsnoeien, daarmee beschermt de boom zelf zijn stam. Je ziet vaak dat van juist aangeplante beuken de stam is ingepakt door een jute dekentje, dit om schorsbrand te voorkomen. De haagbeuk heeft geen problemen met zon op de stam. De beuk wordt vaak genoemd als een meer horizontaal groeiende boom.

Van zowel de beuk als haagbeuk komen geknotte vormen voor. Bovendien zie je van vooral de beuk berceau vormen. De berceau is een loofgang die stamt uit de tijd van de Zonnekoning [Lodewijk XIV]. Het is een pad gevormd en gesnoeid als een tunnel onder het gebladerte. Dit speciaal voor de dames, die zo toch lekker buiten konden wandelen zonder door de zonnestralen gebruind te worden. De mode was blank en de bruine, getaande tint bij mensen was een teken dat je bij de werkende klasse behoorde en zeker niet de gegoede klasse vertegenwoordigde. Ook zijn er berceaus bekend van peren en rozen. In het nabijgelegen landgoed Joppe is nog een duidelijke beuken berceau aanwezig.

Zowel de haagbeuk als de beuk zijn goede waardplanten[bomen] voor de meikever en vele andere insecten, rupsen van de kleine wintervlinder, maar ook voedselbron voor vele vogels zoals boomklever en appelvink. Ook de kleine knaagdieren, vooral de bosmuis, maken dankbaar gebruik van de geboden vruchten.
De volgende schetsen geven duidelijk de verschillen tussen beuk en haagbeuk weer.
sep17 beuk
Beuk; bron Wikipedia Haagbeuk; bron Wikipedia

In de onderstaande tabel staan de overeenkomsten en verschillen tussen de beuk en haagbeuk samengevat:

  Beuk Haagbeuk
Latijnse naam  Fagus sylvatica  Carpinus betulus
Familie  Napjesdrager  Berkenfamilie
Stam  glad, grijs  iets ruwer en gegroefder
Bladrand  gegolfd  dubbel gezaagd
Bloeivorm  trosje, eenhuizig  meer een sliert, eenhuizig
Bloeitijd  april - mei  maart - april
Bestuiving  door de wind  door de wind
Vrucht  driehoekige noot  vruchttros van 6 cm
Vruchtval  oktober  september - oktober
Leeftijd 200 tot 300 jaar 150 tot 200 jaar

Het hout van de haagbeuk is hard en taai en wordt veelal gebruikt voor gereedschap, tandradkammen en molenwielen. Dit in tegenstelling van het hout van de beuk, dit vindt zijn gebruik in meubels en zeker niet voor buiten want daar heeft het veel last van verkleuring en uiteindelijk verrotting. Een groot voordeel van beukenhout, het splintert niet.
In september als het blad begint te verkleuren is het de moeite waard om een wandeling te maken over de heide of door de omliggende bossen. Zeker als de herfstige zonnestralen laag door de boomkruinen spelen is het een genot en rustgevend gevoel als deze kleurenpracht op je netvlies geprojecteerd wordt.

Geniet van wat de Gorsselse Heide ons biedt   
Herman Roelofs 

  • Steunt u ons ook?
  • logo top vvdgh thumb