Juli 2018: (kleine) veenbes (Vaccinium oxycoccus of oudere naam Oxycoccus palustis)

Nu een stukje over plantjes op de heide: de (kleine) veenbes. Eerlijk gezegd heb ik dit plantje gedurende mijn laatste wandelingen over onze Gorsselse Heide niet waargenomen. In de waarrnemingslijst uit 1969 van de Gorsselse Heide van de CJN Zutphen staat de plant genoemd; (bron 16 uit onze ecologische atlas). Tijdens tochten in onze omgeving heb ik ze wel waargenomen, zoals op de Holterberg, Voorstonden en landgoed de Velhorst. Ik vind het een prachtig struikje en behoort zeker tot mijn favoriete flora. Mocht u ze toch waarnemen op onze natuurparel “de Gorsselse Heide”, laat het dan weten en/of indien mogelijk een foto meesturen.
De kleine veenbes is eigenlijk een plant van de hoogvenen. De plant behoort tot de heidefamilie en het geslacht Vaccinium, waar ook de blauwe bosbes [wel een bewoner van onze natuurparel], de rode bosbes [ook wel vossenbessen genoemd] en de cranberry toe behoren.

jul18 veenbes    Kleine veenbes, Vaccinium oxycoccus
Bron van de foto: natuurrondleiding.blogspot.com

De naam Vaccinium komt uit het latijn: vacca betekent koe en baccinium is de vertaling voor bessen. Dus kennelijk graag door koeien gegeten. Oxycoccus betekent scherpe, zure bessen.

De volgende kenmerken kan ik schetsen.
Kruipende stengel met kleine, spitse aan de rand opgerolde bladeren, donker groen en glanzend en bovendien wintergroen. Maximale groeihoogte zo’n 80 cm.
De bloeitijd is van juni tot en met augustus  Maar kan soms ook al in mei worden waargenomen.
Het heeft een prachtige bloeiwijze, kleine, rood roze bloem, kelkbuis bijna tot de voet ingesneden. De bloemen zijn tweeslachtig 0.6 tot 1 cm. en voor zover ik ze heb kunnen waarnemen éénhuizig, stamper en helmdraden in één en dezelfde bloem. Aan het einde van de opvallend behaarde, rode bloemsteeltjes zitten 2 tot 4 bloemen naast elkaar. Elke bloem heeft 4 teruggeslagen kroonslippen, met daarin de van buiten kale helmdraden. Van enige afstand doen mij de bloemen wat denken aan mini-mini cyclaampjes.
De bessen zijn bol- tot peervormig, rood tot bruinachtig van kleur, vaak gespikkeld. De bessen zijn eetbaar en zwak zuur van smaak. Ze zijn rijk aan Vitamine A en C en bevatten bovendien veel calcium en magnesium. Als deze vruchten éénmaal bevroren zijn geweest is de smaak nog uitgesprokener en intenser. De bessen werden vroeger, maar ook nu nog, volop geplukt en gegeten. Het voorkomt blaasontsteking, staar en nierstenen. Er worden ook verschillende dranken uit gestookt. Dit gebruik is vergelijkbaar met de veel gebruikte cranberry producten, denk maar aan Terschelling.
Bijzonder in de flora wereld is dat de zaden zeer kort levend zijn vaak korter dan 1 jaar.
Komt vaak voor samen met andere heide bewoners zoals tormentil [Potentilla erecta] en poelruit. De poelruit [Thalictrum flavum] is voor zover mij bekend nog! niet waargenomen op de heide, daarentegen komt het tormentil wel voor, een kruipend plantje met gele kleine bloempjes. Het behoort tot de rozenfamilie en doet mij denken aan de mini boterbloem.
Dank zij de ingrijpende herstructurering van de laatste jaren op de heide mogen we hopen dat de kleine veenbes weer op onze natuurparel in volle glorie mag verschijnen. Uit de zaden die misschien nog in de grond zitten heb ik weinig vertrouwen gezien de korte levensduur. Meer vertrouwen heb ik in de mogelijke verspreiding door dieren zoals vogels, echter moeten de zaden dan wel over meerdere kilometers in hun uitwerpselen vervoerd worden.

Geniet van wat de Gorsselse Heide (en omgeving) ons biedt   
Herman Roelofs

  • Steunt u ons ook?
  • logo top vvdgh thumb