September 2022: herfstdromen in geuren en kleuren
Op 23 september begint de astronomische herfst, dus einde zomer. Dag- en nachtlengte zijn dan overal ter wereld nagenoeg even lang. De meteorologische herfst is al op 1 september van start gegaan. De bladeren verkleuren en vallen af. Dit zijn de kenmerken van de herfst. De rusttijd van de bomen en struiken is begonnen. De sapstroom in de daarvoor bestemde vaten staat op een zeer laag pitje door chemische en fysische processen. Door de sterke verdamping zouden de bomen en struiken uitdrogen. Eigenlijk is de bladafval een aanpassing aan het komende jaargetijde. De temperatuur en de hoeveelheid licht zijn belangrijke drijvende factoren. De verkleuring vindt zijn oorzaak in de afbraak van het groene chlorofyl. Het wordt afgebroken en als een soort reserve voedsel opgeslagen. De andere kleuren worden zichtbaar, het gele xanthofyl en soms ook het rode anthocyaan. Prachtig de uitstraling van de bomen, beuken, esdoorns, platanen, eiken maar ook de amberboom is een waar genot om te aanschouwen. Deze laatste wordt vaak aangeplant om zijn schitterende verkleuring, maar ook de bladvorm, diep ingesneden, een plaatje. Diverse vruchten in de nazomer en herfst zijn nu prachtig en al duidelijk rijp. Met name de besdragende struiken zoals vlier, lijsterbes, meidoorn, wilde roos, maar ook de bramen, frambozen en bosbes zijn een voedsel bron voor vele dieren. Je ruikt de natuur tijdens een herfstwandeling.
Braam [Rubus fruticosus] en framboos [Rubus idaeus] behoren tot de rozenfamilie. Braam is eigenlijk een verzamelsoort van duizenden ondersoorten. Ze zijn zeer moeilijk van elkaar te onderscheiden, dus voor ons is het gewoon de braam. De bloem is drie- tot vijftallig, de kelk is vaak wat behaard, de kroonbladeren meest wit met soms iets roze.
Dan de framboos; we onderscheiden de zomerframboos en de herfstframboos, maar of je dit in de natuur ook kunt zien, heb ik mijn twijfels. De witte knikkende bloemen staan in een soort pluimachtige vorm. De vruchten zijn zoet en sappig. Een ander simpel verschil tussen framboos en braam, is om het blad om te keren de onderkant van een frambozen blad is zilverachtig van kleur, bij de braam is dit groen. Het blad van beide struiken blijft zelfs gedurende de winter nog lang aan de struik, een fijne voedselaanvulling voor de reeën.
Dan de framboos; we onderscheiden de zomerframboos en de herfstframboos, maar of je dit in de natuur ook kunt zien, heb ik mijn twijfels. De witte knikkende bloemen staan in een soort pluimachtige vorm. De vruchten zijn zoet en sappig. Een ander simpel verschil tussen framboos en braam, is om het blad om te keren de onderkant van een frambozen blad is zilverachtig van kleur, bij de braam is dit groen. Het blad van beide struiken blijft zelfs gedurende de winter nog lang aan de struik, een fijne voedselaanvulling voor de reeën.
Bosbes en kleine veenbes behoren thuis in de heidefamilie. Bessen van beide planten zijn eetbaar. De bosbes bloeit van eind mei tot begin juni met ietwat rode, urnvormige bloempjes knikkend gesteeld in de bladoksel, waarbij de stijl iets uitsteekt. Onder het alleenstaande bloempje zit een groen bolletje, het vruchtbeginsel, de latere lekkere bosbes. Vroeger gingen we bosbessen plukken in de Gortelse bossen. Onze moeder kookte daarna de bessen. Het sap werd uitgezeefd en in gedesinfecteerde flessen opgeslagen voor de komende winter. Als je dan diarree had, kreeg je bosbessensap met droge witte rijst als voedsel, dat werd door de ingewanden goed geaccepteerd en getolereerd. Zo kwam je er snel weer bovenop.
Kleine veenbes; bron foto wilde-planten .nl
De kleine veenbes is zeldzaam tot zeer zeldzaam en bloeit van mei tot in juni met kleine bloemtrosjes. Het is een kruipende plant met dunne stengels van wel 50 cm lang. De roze, rode bloempjes geven in de nazomer de sappige glanzende rode bessen. In juli 2018 heb ik ook al een natuurbelevenis gewijd aan deze heideplant. We kennen ook nog de rode bosbes of vossenbes en de lepeltjesheide beter bekend onder de naam cranberry, met zijn vele consumptieproducten, zoals o.a. gedroogde bessen, sap, compote en jam. Denk aan Vlieland en Terschelling. Veel plezier met een prachtige herfstwandeling en geniet.
Droom niet, maar geniet van wat de Gorsselse Heide en omgeving ons biedt.
Herman Roelofs
Herman Roelofs
